Ülkemizde özellikle depremlerin etkisiyle birlikte sanayiye yönelme, kırdan kente göç etme, olağanüstü haller gibi durumlardan dolayı yapıların daha sağlam yapılması ihtiyacı doğmuş ve bu yönden hukuki uygulamalara devletçe gidilmiştir. Kentsel dönüşüme tabi olan söz konusu bu alanlar imar planlamalarının dışında kalmış ve kenar mahalle statüsünde kalmışlardır. Bunlara örnek olarak popülaritesini kaybetmiş olan ticaret alanları, kentsel koruma alanları, yapı güvenliği açısından emniyetsiz olan yapılar ile ruhsatsız olarak yapılmış olan gecekondu yapıları yer almaktadır. Bahsedilen alanların ıslah edilmesi ve depreme karşı can sağlığını sağlayacak yapıların oluşturulması amacıyla kentsel dönüşüm işlemleri yapılmaktadır.
Ülkemizde özellikle 1999 yılında meydana gelen Marmara depreminde yaşanan vahim neticelerin ardından kentleşmede ki büyük problemler kamuoyunda en çok tartışılan konular arasında yer almıştır. Bu risklerin azaltılarak güvenli riskli yapıların yıkılması ve güvenli yapıların yapılması konusunda büyükşehir belediyeleri ile Toplu Konutlar İdaresi önemli ölçüde rol oynamıştır. Söz konusu kentsel dönüşüm uygulamasını yapmak üzere mevzuat boyutunda yerel yönetim kurumlarına bu konuda yetkiler vermek üzere birçok çalışma yapılmıştır. Kentsel Dönüşüm Yasa Tasarısı metni ile başlatılan bu çalışmalar hem metinsel olarak hem uygulama olarak birçok eleştiriye sebep olmuştur.
Ülkemizde gerçek anlamda kentsel dönüşümün tartışılmaya başlanması ile birlikte 2000 li yıllarda yapılmış olan kamu yönetimi reformları ile söz konusu bu kavramın yasal düzenlemelerine başlanmıştır. Ülkemizin Avrupa Birliğine uyum süreci ile birlikte de kentsel dönüşüm kavramı yoğun bir şekilde ülke gündeminde yer almaya başlamıştır. Ülkemizde yapılan yasal düzenlemelerden bahsetmek gerekirse 2981 sayılı İmar ve Gecekondu Yasası, 5393 sayılı Belediye Kanunu bu kanunların başlıcalarındandır. Ayrıca 6306 sayılı afet riski altındaki yapıların dönüştürülmesi hakkında kanunu da kentsel dönüşüm yapılmasında etkili bir yöntem olarak değerlendirilmektedir. Özellikle 5393 sayılı Belediye Kanununun 69. Maddesinde belediyelerin arsa ve konut üretimi ile ilgili görevleri ve bunların detaylarına değinilmiştir. Yani yerel yönetimler bu konuda öncü olarak görülmektedir. Aynı kanunun 73. Maddesinde de belediyelerin kentlerin gelişimlerine uygun olarak kullanıma uygun olmayan kısımlarını yeniden inşa etmek, restore etmek ve insanların ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla konut, ticaret, turizm, sanayi vb. teknik ve sosyal altyapıların oluşturulması yetkileri belirtilmiştir. Yine bu madde kapsamında deprem riskinden korunmak amacıyla tedbirler almak amacıyla gelişim projelerinin de belediyeler tarafından geliştirilebileceği belirtilmiştir.
Kentsel dönüşüm uygulamalarının yapılması için bazı hususların gerçekleşmesi gerekir. Kentsel dönüşüm projelerinin uygulanacağı alanların ilgili karar organı olan belediye meclisinde üye tam sayısının salt çoğunluğu oluşacak sayıda geçerli oy olması gerekir. Geçerli oy alan kararlar Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığına sunulur. Bu alanların belirli büyüklüklerde olması gerekir. Bir diğer husus belediyeler kanununun 73. Maddesinde belirtildiği üzere kentsel dönüşüm yapılabilmesi için söz konusu alanın en az elli bin metrekare olması gerekir. Kentsel dönüşüm işlemlerinde tahliye, yıkım işlemleri, kamulaştırma işlemleri gibi birçok idari dava konusu olan işlemler de bulunmaktadır.
Sonuç olarak kentsel dönüşüm kavramı şehirlerin modernleşmesi, depreme karşı güvenli hale gelmesi, insanların sosyal donatı ihtiyaçlarının karşılanması, gecekondulaşmanın önlenmesi gibi birçok toplumsal ve sosyolojik konu bakımından çok önemlidir. Kanunlarla ve yönetmeliklerle güçlendirilen kentsel dönüşüm kavramı gelecekte yerel yönetimlerin birincil uygulaması olacaktır.
Bir sonraki yazımızda ülkemizde yapılmış olan başlıca kentsel dönüşüm projeleri, bu projelerin süreçleri ve bu projelerin uygulanması esnasında karşılaşılan avantajlar ve dezavantajlar ile kentsel dönüşümün ülkemizde uygulanması ile alakalı genel istatistiki bilgilere yer verilecektir.